Merhaba arkadaşlar;
Bana sıkça gelen sorulardan birisine, yani ‘Hiper fokal mesafe nedir? Nasıl Kullanılır?’ sorusuna yanıt arayalım bugün birlikte. Ne dersiniz? İlginizi çekiyorsa haydi buyurun.
Fotoğrafçılık ile ilgili temel eğitimimizi alırken ilk öğrendiğimiz konulardan birisi “Alan derinliği”dir. Ancak yeni başlayanlar için biraz karmaşık olan bu konu zaman içerisinde netleşir ve yerine oturur. Bugün inceleyeceğimiz hiper fokal mesafe konusu ise bu konu ile yakından ilişkili olmasına rağmen genelde eğitimlerde yer almaz. Bu nedenle biz hızlı bir şekilde “alan derinliği” kavramını hatırlayalım ve daha sonra oradan bağlantılı olarak hiper fokal mesafe konusuna geçelim.
Fotoğraf makinamızla bir şeyin fotoğrafını çekmek için yaptığımız en önemli şeylerden birisi çekeceğimiz objeyi netlemektir. Otofokus kullanıyorsak deklanşöre yarım basarak ya da manuel fokus kullanıyorsak netlik halkasını çevirerek, netleme noktasına denk gelen objeyi netleriz. Ancak biz her ne kadar netlediğimiz objenin net olup olmadığı ile ilgilensek de optik olarak bundan fazlası gerçekleşir. Netlediğimiz objenin arkasında ve önünde kalan bir bölge de net olarak gözükür. İşte bu bölgeye net alan derinliği denir. Net alan derinliğini üç eşit parçaya bölsek, bizim netlediğimiz objenin önünde 1/3 ü ve arkasında da 2/3 ü kalır.
Tek cümle ile toparlayacak olursak, netlik yaptığımız objenin önünde ve arkasında kalan kabul edilebilir netliğe sahip bir bölge vardır ki bu bölgeye net alan derinliği diyoruz.
Buradan çoktan sonuç şudur. Net alan derinliği içine düşen objeler net olur, bu alanın dışında kalanlar ise bulanık olur.
Net alan derinliğini sığ ya da geniş tutmak bizim elimizdedir ancak bazı parametrelere bağlıdır. Nedir bunlar? Diyafram açıklığımız, kullandığımız lensin odak uzaklığı, netleşme yaptığımız obje ile fotoğraf makinamızın fiziksel uzaklığı ve sensörümüzün büyüklüğü.
Diyafram ne kadar kısık ise net alan derinliği o kadar genişler. Diyafram ne kadar açık ise net alan derinliği o kadar daralır.
Kullandığımız lensin odak uzaklığı ne kadar küçükse yani ne kadar geniş açı ise net alan derinliği o kadar genişler. Lensin odak uzaklığı ne kadar büyükse yani dar açılı lens ise net alan derinliği o kadar daralır.
Fotoğrafını çektiğimiz objeden ne kadar uzaklaşırsak net alan derinliği o kadar genişler. Objeye ne kadar yaklaşırsak ne alan derinliği o kadar daralır.
Son olarak sensörümüzün boyutu ne kadar büyükse ne alan derinliği o kadar daralır diye bilinir. Ancak sensör ebatı gerçek anlamda alan derinliğini etkilemez. Aynı lensi aynı diyafram değeriyle full frame ve APS-C kameralara takarsanız aynı derinliği elde edersiniz. Diğer taraftan aynı kadrajı yakalayabilmek için Full frame kameralar sizi objeye daha yakın olmaya zorladığından daha sığ bir alan derinliği elde edilir. Ancak bunun sebebi sensör ebatından ziyade objeye yaklaşmış olmanızdır. Diğer taraftan elimizdeki fotoğraf makinamızın sensör boyutu değişmeyeceği için bu parametreyi sabit kabul edebiliriz.
Net alan derinliğini etkilemek için bu parametrelerin her birini ayrı ayrı kullanabileceğimiz gibi birlikte de kullanabiliriz.
Gelelim kritik soruya. Net alan derinliği yakın bir noktadan başlayıp, sonsuza kadar uzanacak şekilde genişletilebilir mi? Ya da başka bir deyişle çok geniş bir aralıkta bütün objeler net olarak çekilebilir mi? Bu sorunun yanıtı evet. Evet net alan derinliği bu şekilde genişletilebilir ve bunun yöntemi hiper fokal mesafeyi kullanmaktır.
Her lensin, her bir diyafram açıklığı için öyle bir mesafe vardır ki netlik bu mesafeye yapıldığında objenin arkasında kalan bölge sonsuza kadar net olacaktır. Ayrıca yukarıda anlattığımız gibi netlik yapılan objenin önünde de bir bölge net olur.
İşte bu mesafeye hiper fokal mesafe denir. Peki biz bu hiper fokal mesafeyi nasıl bileceğiz de bu mesafeye netleme yapacağız? Esas olarak bu mesafe fiziksel bir büyüklük olduğu için şu anda ekranda gözüken formül ile hesaplanabilir. Ancak ben dahil hiçbirimizin bu formülün içine gireceğini düşünmüyorum. Bunun için telefon aplikasyonları, web siteleri ve hiper fokal mesafe tabloları var. Bunlardan birisini kullanabiliriz.
Hem Android hem de IOS işletim sistemi için onlarca aplikasyon var. Daha detaylı ve ücretlileri devam ama ücretsiz olanlar da var. Örneğin benim indirdiğim uygulamada sensör boyutunu seçiyoruz, lensimizin odak uzaklığını seçiyoruz, diyaframımızı seçiyoruz. En altta hiper fokal mesafe hesaplanıyor. Bizim seçtiğimiz APS-C sensör için, 16mm lens odaklığı için, f/11 diyaframda hiper fokal mesafe 1,24 metre. Bu mesafeye netlik yaptığınızda en yakın 0,62 metreden başlayıp sonsuza kadar net çekim yapabiliriz. Benzer işi yapan web siteleri de var. Örneğin phototraces.com adresine gidip benzer parametreleri girersek, çok benzer sonuçları elde ederiz.
Bu tür şeyler size karmaşık geliyorsa, pratik bir yöntem var ki bu yöntemle yaklaşık olarak bir mesafe tahmin edebiliyorsunuz. Yöntem şöyle çalışıyor. Diyelim ki bulunduğumuz noktadan dağlara kadar bölgenin net olmasını istiyoruz. Gözümüzle bu mesafeyi yaklaşık üçe ayırıyoruz ve netliği bu mesafenin 1/3 üne gelecek şekilde yapıyoruz. Kabaca bu yaklaşım bizi bir sonuca götürür. Ama hesap keskinliğinde bir sonuç beklememek lazım.
Bir diğer yöntem ise eski tarz bir lensiniz varsa üzerindeki işaretleri kullanarak hiper fokal mesafeyi belirleyebiliriz. Ancak bu tarz lensler çok fazla kullanılmıyor artık, maalesef.
Son bir yöntem olarak da makinamızın varsa bu konudaki göstergesini kullanabiliriz. Diğer marka/modellerde durum nedir bilmiyorum ama Fujifilm X sistem makinalarda otofokus ve manuel fokus için mesafe göstergesi var. Bu gösterge üzerinde netlik yapılan mesafe beyaz nokta ile ve net alan derinliği mavi çizgi ile gösteriliyor. Beyaz noktayı gösterge üzerinde görsel olarak bir yere getirdiğimizde mavi çizginin bir ucunun sonsuza kadar ulaştığını görebiliyoruz ki bu nokta hiper fokal mesafeyi işaret ediyor.
Evet, bugün sizlerle birlikte net alan derinliği konusunu şöyle bir hatırladık. Hiper fokal mesafe’nin ne olduğunu inceledik. Bu sayede kadrajımız içerisinde yakın bir noktadan sonsuza kadar bütün objelerin net çekilebileceğini öğrendik. Hiper fokal mesafenin nasıl belirlenebileceği üzerinde durduk. Son olarak hiper fokal mesafeyi kullanarak her tarafı net manzara fotoğrafları çekebileceğimizi, sokakta netlik ile uğraşmadan bu sayede net fotoğraflar çekebileceğimizi hatırlatarak bu konuya nokta koyalım.